آموزش و پرورش و به عبارتي تعليم و تربيت، از دو مقوله «آموزش» و «پرورش» تشکيل شده است و سنجش هر يک از اين دو به هيچ وجه با روشهاي کمي و نمره امکانپذير نيست.
ميزان ارزيابي آموخته هاي دانش آموز از طريق روشهاي کمي(نمره)، ضمن اينکه سبب اضطراب و استرس فراوان در روز امتحان مي شود هرگز نمي تواند ميزان دانسته ها و يادگيري دانش آموز را به طور کامل مورد سنجش قرار دهد.
روش ارزيابي کمي، بيشتر به آنچه که فراگير در روز امتحان روي کاغذ مي آورد توجه مي کند و به ساير حيطه هاي يادگيري بي توجه است زيرا در اين شيوه رويکرد ديگر آموزش و پرورش، يعني تربيت و پرورش کاملاً به فراموشي سپرده مي شود و تنها رويکرد آموزشي دستگاه تعليم و تربيت آن هم به صورت ناقص مورد توجه قرار مي گيرد.
در اين شيوه نه تنها دانش آموز بلکه معلم نيز از ابزار ابتکارات و نوآوري در فرآيند تعليم و تربيت بي بهره مي ماند و حاصل تمام کوششها و تلاش دانش آموز و معلم در نمرات کمي پايان سال خلاصه مي شود.
در روش سنتي ارزشيابي دانش آموز، دستگاه تعليم و تربيت، عملکرد خود را براساس ميزان موفقيت و عدم موفقيت در کسب نمرات دانش آموزان که خود مي دهد، مي سنجد و طبيعي است در اين وضعيت هرگز آموزش و پرورش نقاط ضعف و قوت خود را در نمي يابد و در نهايت به اصلاح آن نمي پردازد.
با ابزار ارزيابي سنتي، دانسته ها و شخصيت فراگير را نمي توان به هيچ وجه مورد سنجش قرار داد بنابر اين دانش آموز بدون آنکه در مدارس از آموزش و پرورش متناسبي برخوردار شود، وارد اجتماع مي شود.
فارغ التحصيلان با ورود به اجتماع به دليل اينکه از مهارتها و دانسته هاي مناسبي برخوردار نيستند، با مشکلات عديده اي از جمله ناتواني در انجام فعاليتهايي هر چند کوچک روبرو مي شوند.در ارزشيابي توصيفي برخلاف ارزشيابي کمي تقريباً تمام رفتارها، عملکرد و آموخته هاي دانش آموز مورد سنجش و ارزشيابي قرار مي گيرد بنابراين مي توانيم شاهد نظام تعليم و تربيت کامل تري باشيم.
منظور از روشهاي توصيفي در ارزشيابي توجه به رويکردي است که در آن معلم تغييرات و تحولات ايجاد شده در دانش آموز را با فنون متفاوت بررسي کرده و به صورت مشروح براساس شاخصهاي پيشرفت و با اهداف از پيش تعيين شده به اطلاع دانش آموز و والدين مي رساند.
اکنون تأکيد صرف بر ارزيابي کمي دانش آموز به امري منسوخ در نظامهاي آموزش و پرورش کشورهاي جهان تبديل شده است در حالي که استفاده از کارنامه توصيفي امري رايج و داراي سابقه اي طولاني است.
سختگيريهاي بيش از حد والدين از دلايل اصلي اضطراب دانش آموزان در شب امتحان است
يک کارشناس مقطع ابتدايي، سختگيريهاي بيش از حد والدين را از دلايل اصلي اضطراب دانش آموزان ابتدايي در شب امتحان اعلام کرد.
فرشته بابايي گفت: هنگامي که والدين با نزديک شدن زمان امتحان فشارهاي رواني بر روي دانش آموز را آغاز مي کنند اين فشار رواني در شب امتحان به اوج خود رسيده و تأثير بسيار منفي در يادگيري و آرامش دانش آموز مي گذارد.
وي ادامه داد: متأسفانه والدين مدام به فرزند خود براي کسب نمره 20 تأکيد کرده و پي در پي درباره امتحان به او هشدار مي دهند.بابايي، ترس و تهديد را از ديگر عوامل اضطراب امتحان دانش آموزان اعلام کرد و گفت: وقتي اطرافيان بخصوص والدين شرايط ويژه و سخت در ايام امتحان ايجاد مي کنند و فرزند خود را از گرفتن نمره کم يا عدم قبول شدن، مي ترسانند و تهديد مي کنند سبب مي شود تا دانش آموز فقط به کسب نمره قابل قبول والدينش فکر کند و نتواند با تمرکز مطالب درسي را فرا بگيرد.
اين کارشناس آموزش و پرورش تصريح کرد: البته نمي توان عواملي مثل عدم آمادگي دانش آموز به دليل نداشتن برنامه ريزي درسي و مطالعه صحيح را ناديده گرفت اما اضطراب بيش از اندازه والدين و انتقال اين اضطراب به دانش آموز مزيد بر علت است.بابايي ادامه داد: متأسفانه برخي از والدين از ابزار مقايسه براي تشويق دانش آموزان به درس خواندن استفاده مي کنند، هرگاه ناتوانيهاي فردي با تواناييهاي فرد ديگر سنجيده شود و اين امر با سرزنش همراه باشد، اعتماد به نفس فرد کاهش يافته و بر اضطراب او افزوده مي شود.
به گفته وي، اضطراب امتحان نوعي خود مشغولي ذهني براي دانش آموز ايجاد مي کند و در اثر اضطراب دانش آموز درخصوص تواناييهاي خود دچار ترديد مي شود.
بابايي ادامه داد: اضطراب بسيار، نقش منفي در تحصيل دانش آموز دارد به گونه اي که با شناخت منفي از خود، عدم تمرکز حواس، واکنشهاي جسماني نامطلوب و افت تحصيلي همراه است.

ارايه نمره يادگيري را تحت الشعاع قرار مي دهد

يک کارشناس نظام تعليم و تربيت کشور مي گويد: ارايه نمره صرف، ضمن ايجاد رقابت و اضطراب، يادگيري و پيشرفت تحصيلي دانش آموزان را تحت الشعاع قرار داده و با ايجاد افسردگي، بخش زيادي از منابع و استعدادهاي بالقوه انساني و اقتصادي را تلف مي کند.
محمدحسن محقق معين افزود: برخورد معلمان و والدين و ارزش بيش از حد قايل شدن به امتحان و تکرار بيهوده آن و استفاده ابزاري از آن، باعث ايجاد دلسردي از تعليم و تربيت و امتحان با اين سبک و سياق، نقطه پايان يادگيري و نوعي رهايي از درس و تحصيل محسوب مي شود.
او افزود: در رويکرد سنتي ارزشيابي، عمدتاً معلمان، تلاش مي کردند از نتايج يادگيري دانش آموزان ارزشيابي به عمل آورند و آن را به صورت نمره گزارش دهند. کمتر تلاش مي شد که به نحوه و چگونگي يادگيري و بهبود آن توجه شود.
در اين الگوي جديد ارزشيابي، معلم، ارزشيابي را در خدمت يادگيري قرار مي دهد؛ لذا نگاه وي به آن کاملاً تغيير مي کند. ارزشيابيهاي او به گونه اي است که به يادگيري بهتر بينجامد. لذا ضعفهاي عملکرد دانش آموزان و قوتهاي آنها، براي اين منظور بررسي مي شود که راهي براي برطرف کردن و يا بهبود آنها يافت شود، نه اين که صرفاً ضعفها منعکس شود.
اين الگوي ارزشيابي، موجب مي شود معلم خود را همسفر يادگيري دانش آموزان بداند و با آنها در مسير حرکت کند، نه کسي که در پايان راه ايستاده و منتظر است که مشاهده کند چه کسي زودتر به پايان راه (يادگيري) مي رسد.
ارزشيابي زماني براي يادگيري و در جهت بهبود يادگيري خواهد بود که پيوسته اطلاعات مفيدي براي دانش آموزان از طريق بازخورد، فراهم آورد. با ترکيب و تحليل اطلاعات به دست آمده از اين نوع ارزشيابيها که طي مراحل مختلف گردآوري شده است، معلم مي تواند تصميم هاي مناسب آموزشي درباره دانش آموز بگيرد. اين کارشناس مي گويد: با اين توضيحات روشن مي شود که اين الگوي ارزشيابي کاملاً پوياست و عنصري که پويايي آن را تشديد مي کند ارايه بازخوردهاي توصيفي است. تحقيقات زيادي نشان داده است که بازخوردهاي توصيفي موجب بهبود يادگيري دانش آموزان مي شود.
در طول ساليان دراز، مقياس مورد استفاده در کشور، مقياس فاصله اي (نمره 20 - 0 ) بوده است و معلمان نتايج آزمونها را براساس آن به دانش آموزان و والدين، بازخورد داده اند. اين شکل از بازخورد به دليل ابهام در تغيير و دقت زياد در فواصل بين آن (هشتاد قسمت بيست و پنج صدمي)، رقابت برانگيز بوده به همين دليل است که در طول اين سالها، نمره بيست بسيار مورد احترام و توجه بوده است.
مقياس ترتيبي(بيش از حد انتظار، در حد انتظار) اين مشکلات را ندارد، کمتر ايجاد رقابت مي کند و انعطاف پذيري بيشتري دارد؛ در طرح ارزشيابي توصيفي، جايگزين نمره در کارنامه است.
تصور حذف بازخورد نمره براي بسياري از معلمان، ناممکن است. به زعم آنها نمره اهرم انگيزشي قوي است و يکي از ابزارهاي اقتدار معلم است، حذف آن خلاء بزرگي در جريان يادگيري ايجاد مي کند. اما واقعيت اين است که حذف نمره و هر گونه بازخورد غير توصيفي، مشکلي ايجاد نمي کند. حتي به بهبود شرايط يادگيري هم مي انجامد؛ زيرا بچه ها ديگر نگران کسب نمره نيستند.
آنها به دنبال شناخت اشتباه خود در فعاليتهاي يادگيري هستند. والدين نيز از کودک نمره نمي خواهند بلکه از فرزندشان مي پرسند که «امروز چه ياد گرفته اي؟» حذف نمره، حذف يکي از عوامل استرس زا ست. بنابراين در کلاس شرايطي فراهم مي شود که مسافر کوچک سفر يادگيري را با آرامش خاطر دنبال کند.
فعاليت ارزشيابي تحصيلي با دو فعاليت جزيي: الف) جمع آوري اطلاعات، ب) داوري درباره وضعيت يادگيري دانش آموز مشخص مي شود. در فعاليت نخست، معلم اطلاعاتي را از وضعيت يادگيري دانش آموز جمع آوري مي کند. در شيوه سنتي اين اطلاعات عمدتاً از طريق آزمونهاي مداد- کاغذي (امتحان) يا پرسشهاي کلاسي جمع آوري مي شد. اما در اين طرح ابزارهاي جمع آوري اطلاعات متنوع شده ا ند و علاوه بر آنها ابزارهاي ديگري چون پوشه کار، ابزارهاي ثبت مشاهده، تکاليف درسي و آزمونهاي عملکردي نيز مورد استفاده قرار مي گيرند.اين ابزارها اطلاعات بيشتر و وسيعتري را براي معلم، آماده مي سازد و بنابراين هم اعتبار اطلاعات به سبب تنوع در ابزارها بيشتر مي شود و هم قضاوت و داوري معلم واقعي تر و منصفانه تر خواهد شد.
اساس کار در تنوع بخشي به ابزارهاي گردآوري اطلاعات از وضعيت يادگيري دانش آموز، واقعي تر کردن اطلاعات است که همان مشاهده کودک در حين فعاليت و بررسي آثار و محصولات يادگيري اوست.
کارنامه تحصيلي که در اين طرح «گزارش پيشرفت» نام گرفته است به طور کلي مفصل تر و اندکي عميق تر به گزارش رشد و پيشرفت دانش آموز مي پردازد. بر خلاف کارنامه کمي، که شامل فهرستي از نام دروس و نمره هاست، گزارش پيشرفت تحصيلي به شکل توصيفي، از وضعيت دانش آموز اطلاعاتي به والدين مي دهد. همچنين در اين گزارش تنها به وضعيت درسي صرف توجه نمي شود، بلکه به ابعاد عاطفي، جسماني و اجتماعي توجه شده است. در گزارش پيشرفت تحصيلي، والدين به روشني در مي يابند که در چه بخش از انتظارات آموزشي، احتمالاً کودکشان مشکلاتي دارد و با توجه به آن مشکلات توصيه هايي را براي بهبود عملکرد تحصيلي فرزندشان دريافت مي کنند.با اين حال نظام ارزشيابي توصيفي پس از چند سال اجراي آزمايشي در برخي مدارس دوره ابتدايي کشور، امسال در 30 درصد پايه اول مدارس دوره ابتدايي به صورت رسمي اجرا مي شود.ارزشيابي توصيفي از سال تحصيلي آينده به طور رسمي در پايه اول ابتدايي تا پنج سال ديگر در همه پايه هاي تحصيلي اين دوره به صورت رسمي اجرا خواهد شد.
اجراي ارزشيابي توصيفي در مدارس ايران اگرچه اقدامي ديرهنگام بوده اما با گسترش اين شيوه ارزشيابي در دوره راهنمايي، مي توان به پايان کابوس شب امتحان در ميان دانش آموزان اميدوار بود

www.qudsdaily.com